Z Bydgoszczy do Timisoary. Niezwykła podróż kobiet Fotonu
Patrycja Głusiec
Program kulturalny jednej z tegorocznych Europejskich Stolic Kultury, Timisoary wzbogaci wystawa „Kobiety Fotonu”. Ta wyjątkowa ekspozycja, przedstawiająca historię kobiet, które wywarły ogromny wpływ na rozwój polskiej fotografii analogowej, powstała dzięki pracy zespołu bydgoskiego Vintage Photo Festival. Podczas 11 edycji międzynarodowego festiwalu Analog Mania (1 – 30 kwietnia) organizowanego w Rumunii publiczność miała okazję zapoznać się z ważną częścią historii polskiej fotografii. Festiwal podobnie jak ten, który co roku odbywa się w Bydgoszczy stawia w centrum uwagi dawne techniki fotograficzne.
Kobiety i legenda polskiej fotografii analogowej
Wartość bydgoskich Zakładów Fotochemicznych Foton (1926-2007), największego w Polsce producenta papieru do fotografii czarno – białej oraz kolorowej, została na nowo odkryta przez Katarzynę Gębarowską. Badaczka historii fotografii, dyrektorka Vintage Photo Festival zaproponowała nowe, pomijane dotychczas spojrzenie. Zwróciła uwagę na rolę kobiet w funkcjonowaniu Fotonu. Załogę zakładu stanowiły głównie kobiety, ponieważ przemysł fotochemiczny określany jako lekki, dawał im możliwość podjęcia pracy. Te właśnie kobiety, pozostające na wiele lat w cieniu zapomnienia, wreszcie wyszły na pierwszy plan historii, dzięki wystawie oraz towarzyszącej jej książce „Kobiety Fotonu” (2018). Historia kobiecej załogi Fotonu, która zbudowała powojenną legendę polskiej fotografii analogowej z pewnością zainteresuje rumuńską publiczność, ponieważ tam również działała, zamknięta obecnie fabryka, produkująca materiały światłoczułe – Azomureș (lub AZO). Zespół Vintage Photo Festival zaproszony do wzięcia udziału w festiwalu Analog Mania zdecydował się na zaprezentowanie projektu „Kobiety Fotonu”, by nawiązać dialog z historią rumuńskiej fotografii.
Czy w Rumunii znano Foton?
Pokazujemy tę wystawę w Rumunii, ponieważ współpraca między naszymi krajami jest zupełną terrą incognitą. Nie wiemy, czy artyści, którzy tworzyli w Rumunii znali materiały produkowane przez bydgoski Foton oraz czy na nich pracowali. Wiemy, że w Rumunii produkowane także materiały światłoczułe. Chętnie przyjrzymy się roli kobiet w codzienności fabryki AZO. W ostatnich latach coraz częściej w rozmowach o rumuńskiej fotografii pojawiają się nazwiska trzech fotografek – Hedy Löffler, Gety Brătescu oraz Clary Spitzer. Nasuwa się pytanie, czy artystki te znały materiały fotograficzne Fotonu. Wystawa przygotowana przez zespół Vintage Photo Festival,„Kobiety Fotonu”, prezentowana tym razem w Rumunii, będzie ciekawym pretekstem do poszukiwań w tym temacie.
– mówi Katarzyna Gębarowska, dyrektorka Vintage Photo Festival
HERstory – Kobieca historia Fotonu
Bydgoski Foton cieszył się także międzynarodowym uznaniem, eksportował swoje produkty, m.in. do ZSRR, Bułgarii, Węgier, Jugosławii, Ekwadoru, Szwecji czy USA. Informacje o poczynaniach zakładu w kierunku ekspansji rynku jest jednak zdecydowanie łatwiej znaleźć, niż te o osobach, budujących sukces zakładu. Dzięki Katarzynie Gębarowskiej oraz Małgorzacie Czyńskiej (autorkom książki) kobietom robotnicom, funkcjonującym przez lata jako anonimowa załoga nadano twarze, wydobywając z cienia zapomnienia fotografie wernakularne. Na odnalezionych zdjęciach widać, że to właśnie kobiety znajdowały się w centrum życia fabryki. Codzienność kobiet chemiczek, laborantek, księgowych czy modelek wnosi wiele do zrozumienia tego przemysłu. Kobiety Fotonu to także artystki, które korzystały przez kilkadziesiąt lat swojej pracy twórczej z produktów zakładu. Teresa Gierzyńska, Natalia LL oraz Jolanta Marcolla dodały swój głos do społecznego archiwum o Fotonie. Wszyscy artyści w Polsce dobrze znali Foton, oprócz wspomnianych już artystek wiadomo także, że z materiałów korzystały Małgorzata Potocka czy Zofia Kulig. Dodatkowo artystki z całej Polski były twarzami materiałów promocyjnych bydgoskich zakładów. Prezentacja wspomnianej wystawy w Rumunii może pomóc wskazać nowy kierunek badań nad obecnością kobiet w fotografii, znaczeniem materiałów Fotonu w Europie i poza nią oraz pomóc odkryć nieznane dotychczas w tym temacie powiązania między krajami.
Tekst ukaże się w Contemporary Lynx Magazine 1(19)2023
Ufundowano ze środków Unii Europejskiej
Projekt współfinansowany przez Miasto Bydgoszcz
Partnerem wydarzenia jest Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego
Wideorelacja z Timisoary – Europejskiej Stolicy Kultury 2023
